پنجره در معماری ایرانی اسلامی و مفاهیم مرتبط با آن
خلاصه:
پیش و پس از اسلام در معماری ایرانی بحث حریم خصوصی اهمیت ویژه ای داشته است. برای مثال پنجره های «شباک» ضمن حفظ حريم و بحث محرمیت، امكان عبور هوا را فراهم کند.
شواهدی از در و پنجره در معماری ایران را در نقش قلعه های دوران مادها در آثار به جای مانده‌ی شاروقین یافته اند. دروازه هایی پیدا شده است که دو لته دارند و احتمالا چوبی بوده اند که رویشان آهن می‌کوبیده اند. از طریق طرح های روی جام های دوره ی ساسانیان متوجه می شویم معبدها و دژ هایی وجود دارند که دروازه های دوران ماد به تصویر کشیده شده اند که لنگه های آن ها مستطیلی شکل هستند و هلالی بالای آن ها به طرح خورشید منقش است. کماکان هلالی بالای در و پنجره را «خورشیدی» می گویند. پیش و پس از اسلام در معماری ایرانی بحث حریم خصوصی اهمیت ویژه ای داشته است. برای مثال در پنجره های «شباک» از سطحی مشبک كه ضمن حفظ حريم و بحث محرمیت، امكان عبور هوا را فراهم کند، در بعضی پشت بام‌ها به خصوص در مناطق گرم و مرطوب استفاده شده است. در نتیجه مفهوم محرمیت از یک سو، و هدف و کارکرد پنجره از سوی دیگر، همیشه در این معماری در تعادل و تعامل بوده اند. با ادامه مطلب آکادمی هافمن، تولید کننده پروفیل در و پنجره همراه باشید.
برای نورگیر واژه روزن نیر به کار می رفته است. روزن پنجره کوچکی است که بالای در برای تامین هوای آزاد و نور استفاده می شده است ولی کاربرد ارتباط با دنیای بیرون و تامین دید را نداشته است. در بازار ایرانی اسلامی روزن وجود دارد که علاوه بر جنبه کاربردی آن، به مفهوم برکت و ارتباط با آسمان برای رزق و روزی دلالت داشته است. هورنو به روزن وسط گنبد در بازارها و گاه دیگر بناها گفته می شود که پوشش آن باز است تا جذب نور و تهویه هوا به خوبی اتفاق بیفتد.
خورشیدی به پنجره ثابت نیم دایره گفته می شود. معماران ایرانی اسلامی در بخش خورشیدی روزن هایی درست می کردند که نور و تهویه تامین شود. به این روزن ها روشندان نیز گفته می شود. روشندان عمود بر بخش خورشیدی ساخته می شود که بعضی از آن ها شیشه دارند.
پنجره در معماری چه کارکردی دارد؟
پنجره در هر فرهنگ و معماری و جغرافیایی نقش مهمی داشته و دارد. معماری هر ملتی خصوصیت های یگانه ای دارد که یادآور هویت آن ملت است. پنجره ارتباط خاصی با زندگی بشر دارد و محیط بیرون را به داخل پیوند می دهد. حتی می توان گفت پنجره یک راه انتقال پیام و ارتباط بین درون و بیرون خانه است. آن‌چه می بینیم، می شنویم، و حتی در گذشته به بیرون پرتاب می کردیم (!) از طریق پنجره خانه صورت می گیرد. بعدتر پنجره شیشه ای امکان این را فراهم کرد بدون تاریک کردن خانه بتوانیم محیط را از بیرون جدا کنیم و همزمان از نور بهره مند شویم. مقدار ورود نور از پنجره وقتی در مجاورت سقف باشد بیشتر از زمانی است که پنجره به زمین یا کف خانه نزدیک است. در نتیجه این مورد در فرهنگ و معماری اسلامی با مبحث حریم خصوصی به تعادل می رسد. به این صورت که اگر نیاز به نور نبود، پنجره بالاتر قرار می گرفت تا داخل خانه دیده نشود و تنها زمانی مجبور به پایین تر آوردن پنجره می شدند که ورود نور کم احساس می شد.هدف پنجره در بناهای مذهبی
در ساختمان های مذهبی مثل مسجدها پنجره ها با هدف اصلی نوررسانی طراحی می شدند. چون دو هدف دیگر یعنی داشتن دید به بیرون و ارتباط بین درون و بیرون کمتر نیاز می شد. مسجد محل نماز خواندن و عبادت است و جدا شدن از دنیای بیرون مورد نظر است، در نتیجه در معماری ایرانی اسلامی پنجره هدف دیدن بیرون را دنبال نمی کند. اما خانه محل زندگی است و لازم است از پنجره بتوانیم تغییرات اقلیمی و آب و هوایی و تغییر زمان در شبانه روز را ببینیم. کلمه پنجره از زبان سانسکریت آمده و معنی لغوی آن قفس است. تخمین زده شده این واژه با معنی «دریچه مشبک» از قرن ۴ هجری وارد فارسی شده.برای نورگیر واژه روزن نیر به کار می رفته است. روزن پنجره کوچکی است که بالای در برای تامین هوای آزاد و نور استفاده می شده است ولی کاربرد ارتباط با دنیای بیرون و تامین دید را نداشته است. در بازار ایرانی اسلامی روزن وجود دارد که علاوه بر جنبه کاربردی آن، به مفهوم برکت و ارتباط با آسمان برای رزق و روزی دلالت داشته است. هورنو به روزن وسط گنبد در بازارها و گاه دیگر بناها گفته می شود که پوشش آن باز است تا جذب نور و تهویه هوا به خوبی اتفاق بیفتد.
خورشیدی به پنجره ثابت نیم دایره گفته می شود. معماران ایرانی اسلامی در بخش خورشیدی روزن هایی درست می کردند که نور و تهویه تامین شود. به این روزن ها روشندان نیز گفته می شود. روشندان عمود بر بخش خورشیدی ساخته می شود که بعضی از آن ها شیشه دارند.